Σύνοψη συμπερασμάτων του 2ου Ετήσιου GPPF Φόρουμ Χανίων

2^ο Ετήσιο Συνέδριο Χανίων του Ελληνικού Φόρουμ Δημόσιας Πολιτικής

«Από Βάδην σε Τροχάδην: Νέες Προκλήσεις για το Ευρωπαϊκό Οικοδόμημα»

Το Ελληνικό Φόρουμ Δημόσιας Πολιτικής (Greek Public Policy Forum)  διοργάνωσε το 2^ο ετήσιο συνέδριό του με τίτλο «Από Βάδην σε Τροχάδην: Νέες Προκλήσεις για το Ευρωπαϊκό Οικοδόμημα» στις 27 και 28 Σεπτεμβρίου 2013 στο Κiani Beach Resort στα Χανιά. Το 2^ο Ετήσιο GPPF Φόρουμ των Χανίων πραγματοποιήθηκε με την ευγενική χορηγία των Decidendi Consultants, του Περιφερειακού Ταμείου Ανάπτυξης Κρήτης – Περιφέρειας Κρήτης, του Europe Direct Περιφέρειας Κρήτης, της εταιρείας ηλιακών συστημάτων CALPAK S.A. και της Αστικής Δικηγορικής Εταιρείας Ε. Αποστολόπουλος. Το διήμερο εργασιών υποστήριξαν επίσης το Παρατηρητήριο για την Κρίση του ΕΛΙΑΜΕΠ, ο Ελληνικός Σύλλογος Αποφοίτων London School of Economics καθώς και το Οικονομικό Επιμελητήριο Ελλάδος – Τμήμα Δυτικής Κρήτης.

Το 1^ο πάνελ με τίτλο «Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση, (Υπερ)εθνική Δημοκρατία και Εθνική Κυριαρχία: Μία Ασύμβατη Τριλογία;» πραγματεύτηκε το μέλλον της ευρωπαϊκής ενοποίησης με βασικούς εισηγητές τους ακαδημαϊκούς κκ. Renaud Dehousse, διευθυντή του Κέντρου Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Sciences Po στο Παρίσι, David Earnshaw, καθηγητή στο Κολέγιο της Ευρώπης και διευθύνοντα σύμβουλο της εταιρείας δημόσιων σχέσεων Burson-Marsteller στις Βρυξέλλες, και Albert Sanchez Graells, αναπληρωτή καθηγητή Εμπορικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο του Leicester. Οι κκ. Dehousse και Earnshaw έδωσαν ιδιαίτερη έμφαση στο έλλειμμα δημοκρατίας  και τη συνεχιζόμενη διελκυστίνδα ανάμεσα στην υπερεθνική και διακυβερνητική μέθοδο στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής συνεργασίας. Παράλληλα, εξέφρασαν την πεποίθηση ότι, παρά τον ευρωσκεπτικισμό στα όρια της «ευρωφοβίας» που δημιουργεί η κρίση, οι ευρωεκλογές και η νέα διαδικασία εκλογής του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από τις ομάδες κομμάτων του Ευρωκοινοβουλίου θα οδηγήσει στην «πολιτικοποίηση» της ευρωπαϊκής διακυβέρνησης και θα περιορίσει το ρόλο των εθνικών κυβερνήσεων στη διαδικασία αυτή, φέρνοντας έτσι τον Ευρωπαίο πολίτη πιο κοντά στη διαδικασία επιλογής της υπερεθνικής πολιτικής ηγεσίας.  Μια τέτοια εξέλιξη θα αποτελέσει την αφετηρία για την ενίσχυση των δημοκρατικών δομών στο επίπεδο της ΕΕ, οι οποίες τα τελευταία χρόνια έχουν δοκιμαστεί έτι περισσότερο από την αύξηση των διακυβερνητικών ανταγωνισμών αλλά και από τον αναβαθμισμένο ρόλο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η τελευταία μάλιστα, σύμφωνα με τον κ. Sanchez Graells, έχει καταφέρει μέσω νομικών (soft law) και άλλων συναφών πολιτικών εργαλείων de facto να μονοπωλεί αρμοδιότητες, τις οποίες θα έπρεπε να μοιράζεται με τα κράτη-μέλη και να θέτει στην κρίση των άλλων αρμοδίων θεσμικών οργάνων της ΕΕ.

Το 2^ο πάνελ του συνεδρίου με τίτλο «Μία πιο Βαθιά Ένωση εν Μέσω Ιδεολογικής Πόλωσης; Οι Επιπτώσεις της Κρίσης Χρέους της Ευρωζώνης στα Εγχώρια Πολιτικά και Κομματικά Συστήματα»  ήταν και το αμιγώς πολιτικό. Ξεκίνησε με την ομιλία της κ. Catherine de Vries, καθηγήτριας Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, η οποία επικεντρώθηκε στις επιπτώσεις της ευρωπαϊκής ενοποίησης ως προς τον κομματικό ανταγωνισμό σε εθνικό επίπεδο. Η Ευρώπη άνοιξε την πόρτα σε θέματα και ζητήματα που ευνοούν τα ακραία κόμματα: μετανάστευση, δημοσιονομική πολιτική και εν γένει μεταφορά αρμοδιοτήτων, εξουσιών κι εθνικής κυριαρχίας από εθνικούς σε ευρωπαϊκούς φορείς. Τα νέα αυτά εξτρεμιστικά κόμματα προβάλλουν σθεναρές αντιστάσεις απέναντι στην εμβάθυνση της πολιτικής ενοποίησης της ΕΕ και συντηρούν ένα αντι-ευρωπαϊκό ρεύμα στην κοινή γνώμη, το οποίο σε περιόδους κρίσης λειτουργεί ως μοχλός για την πολιτική απονομιμοποίηση της ΕΕ.  Στη δική της αναδρομή στους κύριους σταθμούς της ελληνικής κρίσης, η καθηγήτρια Πολιτικής Οικονομίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και Αντιπρόεδρος της Δράσης, κ. Αντιγόνη Λυμπεράκη, τόνισε την αδυναμία των φιλοευρωπαϊκών πολιτικών ελίτ να αντιστρέψουν το ρεύμα λαϊκισμού που κυριάρχησε από το τέλος του 2010 και σε μεγάλο βαθμό διατηρείται μέχρι σήμερα. Το ρεύμα αυτό γιγαντώθηκε στην Ελλάδα μέσα από τη δυναμική που δημιούργησαν οι συγκεντρώσεις των «αγανακτισμένων» στην πλατεία Συντάγματος. Το πάνω μέρος της πλατείας γρήγορα κυριεύθηκε από μετέπειτα ψηφοφόρους της Χρυσής Αυγής και το κάτω μέρος από ψηφοφόρους και οπαδούς του ΣΥΡΙΖΑ. Τέλος, η βουλευτής με το κόμμα των Εργατικών στη Μεγάλη Βρετανία, κ. Gisela Stuart, υπογράμμισε τη σημασία ενός διαχωρισμού που συχνά περνάει απαρατήρητος: κοσμοπολιτισμός έναντι εθνικής κυριαρχίας. Ως πολιτικό εγχείρημα η ΕΕ αμφισβητείται κυρίως από όσους την βλέπουν ως απειλή για τη δική τους εθνική ταυτότητα. Προκειμένου να αντιμετωπιστεί αυτό το πρόβλημα, η ΕΕ οφείλει να συνδυάσει την εκχώρηση αρμοδιοτήτων στο υπερεθνικό επίπεδο με την παράλληλη ισχυροποίηση των θεσμών δημοκρατικής αντιπροσώπευσης. Η βουλευτής έκλεισε την ομιλία της με μια γνωστή φράση από το «Γατόπαρδο» του di Lampedusa: «αν θέλουμε να μείνουν τα πράγματα ως έχουν, πρέπει να αλλάξουν».

Το 3^ο πάνελ με τίτλο «Ποιος θα Πληρώσει το Λογαριασμό; Δημοσιονομική Ένωση και Αναδιανεμητικές Προτιμήσεις» είχε ως εισηγητές τους κκ. Γιώργο Παγουλάτο, καθηγητή Ευρωπαϊκής Πολιτικής Οικονομίας στην ΑΣΟΕ, Bob Hancké, καθηγητή Ευρωπαϊκής Πολιτικής Οικονομίας στο London School of Economics, Hector Solaz, λέκτορα Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Lancaster, και Αντώνη Καμάρα, Σύμβουλο του Δημάρχου Θεσσαλονίκης και Επιστημονικό Συνεργάτη του ΕΛΙΑΜΕΠ. Το πάνελ πραγματεύτηκε θέματα όπως η θεσμική αρχιτεκτονική της ΟΝΕ, η ισχυροποίηση των μηχανισμών αναδιανομής στα πλαίσια μιας κοινής νομισματικής πολιτικής και η φορολογική πολιτική σε υπερεθνικό, εθνικό και τοπικό επίπεδο. Κοινή συνισταμένη των εισηγήσεων των κκ. Παγουλάτου και Hancké ήταν ότι η κρίση, τόσο στη συστημική όσο και στην ενδημική της έκφανση, ήρθε ως απόρροια της μη τήρησης κι εφαρμογής των δημοσιονομικών κανόνων της ΟΝΕ, της αλόγιστης κρατικής δαπάνης και μη απομείωσης του εθνικού χρέους σε περιόδους υψηλής ανάπτυξης του ΑΕΠ, αλλά και της παράβλεψης των διογκούμενων μακροοικονομικών ισορροπιών. Το σχέδιο δράσης ως προς την αντιμετώπιση των δομικών αδυναμιών της Ευρωζώνης έχει υπάρξει αποσπασματικό, βραχύπνοο και κατακερματισμένο, ως απότοκο ανελαστικών και εύθραυστων διακρατικών συμβιβασμών που είχαν ως βασικό στόχο την εξοικονόμηση χρόνου για τη θέσπιση πιο αποτελεσματικών μακροπρόθεσμων μηχανισμών (το λεγόμενο ‘muddling through’ σύμφωνα με τον τίτλο του συνεδρίου). Ο κ. Παγουλάτος τόνισε ότι το ελληνικό πρόγραμμα προσαρμογής έχει υπάρξει πολύ εμπροσθοβαρές με στόχους υπέρμετρα φιλόδοξους για ένα υφεσιακό περιβάλλον, οι οποίοι επιτείνουν τις κυκλικές διακυμάνσεις της οικονομίας. Η Τρόικα έχει υπερβεί τη χρησιμότητά της ως προς την επιβολή αναγκαίων μεταρρυθμίσεων, καθώς επιδεικνύει μια συνεχιζόμενη εμμονή στη βραχυπρόθεσμη ικανοποίηση ορισμένων ποσοτικών στόχων, ενώ η Ευρώπη παράλληλα ακολουθεί πολύ αργούς ρυθμούς σε πολιτικές όπως η δημιουργία τραπεζικής ένωσης και ένα ενιαίο πρόγραμμα εγγύησης των καταθέσεων. Ο κ. Hancké επεσήμανε την αδήριτη ανάγκη για ένα νέο σχέδιο Μάρσαλ, καθώς η δημοσιονομική ενοποίηση δεν μπορεί να προχωρήσει ελλείψει μιας σταθεροποιητικής μεταφοράς πόρων και κεφαλαίων από τον πλεονασματικό ευρωπαϊκό βορρά προς τον ελλειμματικό ευρωπαϊκό νότο. Δε νοείται δημοσιονομική πειθαρχία και δημοσιονομικός συντονισμός χωρίς ταυτόχρονη αναδιανεμητική πολιτική σε μία ετερογενή ένωση, συνονθύλευμα αντικρουόμενων καπιταλιστικών μοντέλων. Παράλληλα, βέβαια, σύμφωνα με τα επιστημονικά ευρήματα της πειραματικής έρευνας του κ. Solaz, μία ευρύτερη λαϊκή αποδοχή σημαντικής μεταφοράς πόρων μεταξύ κρατών-μελών και συνεισφοράς σε ένα κοινό ευρωπαϊκό προϋπολογισμό προϋποθέτει κοινό ευρωπαϊκό περιβάλλον εμπιστοσύνης, αλληλεγγύης κι αμοιβαιότητας μεταξύ λαών και κυβερνήσεων, φορολογούμενων και επιδοτούμενων, δανειστών και δανειζόμενων. Τέλος, η εισήγηση του κ. Καμάρα έδωσε έμφαση στην ανάγκη φοροεισπρακτικής και δημοσιονομικής αυτονόμησης κι απαγκίστρωσης της τοπικής αυτοδιοίκησης από το κεντρικό κράτος και στην εν δυνάμει συμβολή του νέου φόρου ακίνητης περιουσίας προς την κατεύθυνση αυτή με απώτερο στόχο την τόνωση της περιφερειακής ανάπτυξης.

Το 4^ο πάνελ με τίτλο «Χρηματοοικονομική Ενοποίηση ως Δώρον Άδωρον; Η Τραπεζική Ένωση και το Ζητούμενο της Ανάπτυξης» είχε ως εισηγητές τους πανεπιστημιακούς κκ. Rodrigo Olivares Caminal, καθηγητή Χρηματοοικονομικών στο Queen Mary του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, Manuel Caldeira Cabral, καθηγητή Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Minho της Πορτογαλίας, και Ιωάννη Κόκκορη, καθηγητή Οικονομικής Ανάλυσης του Δικαίου στο Πανεπιστήμιο του Reading. Ο κ. Caldeira Cabral τόνισε ότι η δημιουργία του Ευρώ είναι ακόμα ένα ανολοκλήρωτο έργο, βασικός πυλώνας του οποίου θα έπρεπε να είναι μια τραπεζική ένωση. Όσον αφορά την ανάπτυξη, επεσήμανε ότι οι χώρες τις νότιας Ευρώπης δεν μπορούν να στηριχθούν μόνο στις εξαγωγές για τους ακόλουθους τρεις λόγους: 1) η υπάρχουσα εξαγωγική βάση των χωρών αυτών παραμένει μικρή, 2) ελέω κρίσης οι εξαγωγές προς το παρόν είναι προσηλωμένες σε αγορές με χαμηλούς δείκτες ανάπτυξης και κατανάλωσης και 3) η νομισματική πολιτική της ΕΚΤ ακόμα δεν έχει οδηγήσει σε περιορισμό του κόστους χρήματος (δηλαδή σε χαμηλά επιτόκια). O κ. Olivares Caminal ανέλυσε τις διαφορετικές εκφάνσεις της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους αναφέροντας ότι σε χώρες όπως η Ελλάδα και η Πορτογαλία το βασικό αίτιο ήταν τα συνεχή και υπερδιογκωμένα δημοσιονομικά ελλείμματα, ενώ σε Ιρλανδία, Κύπρο και Ισπανία η υπέρμετρη μόχλευση του τραπεζικού συστήματος. Τόνισε επίσης την ανάγκη τραπεζικής ενοποίησης ανάμεσα στις χώρες του Ευρώ επισημαίνοντας ότι ο μόνος τρόπος για να επιτευχθεί το επόμενο στάδιο της οικονομικής και νομισματικής ολοκλήρωσης είναι η υπέρβαση των χρηματοπιστωτικών περιορισμών ανάμεσα στα κράτη-μέλη της ΟΝΕ. Τέλος, ο κ. Κόκκορης επικεντρώθηκε στα διαφορετικά εργαλεία που έχει χρησιμοποιήσει η ΟΝΕ ως προς την αντιμετώπιση της κρίσης αναφέροντας ότι η χρηματοπιστωτική βοήθεια στις τράπεζες μπορεί να οδηγήσει σε δύο προβλήματα: ηθικό κίνδυνο και συρρίκνωση του ανταγωνισμού. Είναι μάλιστα διάχυτος ο φόβος ότι προσωρινές εξαιρέσεις ειδικά σε θέματα ανταγωνισμού μπορούν να αποδειχθούν επιβλαβείς για την αειφόρο ανάπτυξη, ενώ εγείρουν ζητήματα νομιμότητας και θέτουν ένα τεράστιο ζήτημα ως προς τον προσδιορισμό του δημόσιου συμφέροντος ως βασικό κριτήριο αξιολόγησης της διάθεσης δημόσιου χρήματος για τη διάσωση τραπεζών.

Η συνάντηση του Φόρουμ ολοκληρώθηκε με στρογγυλή τράπεζα για την Ελλάδα την εποχή του μνημονίου υπό το συντονισμό της δημοσιογράφου κ. Ξένιας Κουναλάκη. Στη συζήτηση συμμετείχαν ο υφυπουργός Δημόσιας Ραδιοτηλεόρασης κ. Παντελής Καψής, ο γενικός γραμματέας Δημόσιων Εσόδων κ. Χάρης Θεοχάρης, ο επικεφαλής του Παρατηρητηρίου για την Κρίση του ΕΛΙΑΜΕΠ κ. Δημήτρης Κατσίκας και ο νομικός και μέλος της πολιτικής κοινότητας ΜΠΡΟΣΤΑ κ. Παναγιώτης Βλάχος. Παρενέβη επίσης ο τοπικός βουλευτής Χανίων κ.Μανούσος Βολουδάκης. Κοινή συνισταμένη στα σχόλια των συμμετεχόντων ήταν ο συγκρατημένος τόνος αισιοδοξίας για την πρόοδο που έχει επιτευχθεί αλλά και ο σκεπτικισμός για το βάθος των μεταρρυθμίσεων που απαιτούνται στην Ελλάδα, τις μακροπρόθεσμες συνέπειες της κρίσης και τα δομικά προβλήματα που τη δημιούργησαν, όπως η διαφθορά. Η απουσία εμπεριστατωμένων δεδομένων κι επιστημονικά επεξεργασμένων στοιχείων (αποτέλεσμα επίσης της υποχρηματοδότησης της έρευνας) αποτελεί τροχοπέδη στο σχεδιασμό αποτελεσματικών και υλοποιήσιμων πολιτικών (policies) για την έξοδο από την κρίση. Αντίστοιχα, η ως τώρα έλλειψη πολιτικής βούλησης και συνειδητοποίησης της αναγκαιότητας για μεταρρυθμίσεις, ανεξάρτητα από την έξωθεν υπόδειξή τους από την Τρόικα, φαλκιδεύει την αποτελεσματικότητα τους. Έχουν αρχίσει να στενεύουν τα περιθώρια εσωτερικού μεταρρυθμιστικού σχεδιασμού οδηγώντας τη χώρα σε επίπονες και κατά κόρον αναποτελεσματικές πολιτικές. Για παράδειγμα, παρότι ο δημόσιος τομέας κοστίζει πλέον λιγότερο στον Έλληνα φορολογούμενο, δεν είναι επ’ ουδενί πιο αποτελεσματικός, ενώ η παντελής απουσία της έννοιας της υπεράσπισης του δημόσιου συμφέροντος σε πλείστους άλλους τομείς (όπως τα ΜΜΕ) επιτρέπουν να τίθεται το ατομικό και συντεχνιακό συμφέρον πάνω από το συλλογικό και να καθυστερεί η αναγκαία αλλαγή πλεύσης. Παρά τα όσα αρνητικά, ωστόσο, έχει επιτευχθεί σημαντική πρόοδος, αν και όχι γραμμική ή σταθερά βελτιούμενη. Ο ΟΟΣΑ επικυρώνει τη θέση αυτή, τα έσοδα έχουν ανέβει, και το πρωτογενές πλεόνασμα θα αρχίσει να δίνει μεγαλύτερη ευελιξία στην αξιοποίηση των πόρων και στην επίτευξη των δημοσιονομικών και ευρύτερα μεταρρυθμιστικών στόχων. Τέλος, στα απολύτως θετικά καταγράφηκε η αποτελεσματικότητα στην αντιμετώπιση του φαινομένου της Χρυσής Αυγής. Η γενική εκτίμηση ήταν ότι η οργάνωση αυτή δε θα μπορέσει να διασαλεύσει την εύρυθμη λειτουργία του Κοινοβουλίου και του δημοκρατικού πολιτεύματος, όποιους στρατηγικούς τακτικισμούς κι αν αυτή ακολουθήσει.