Δώστε τρεις ψήφους στο λαό

Το ελληνικό πολιτικό σύστημα βρίσκεται σε αναβρασμό, οι πολίτες είναι δυσαρεστημένοι και ο καθένας αναλύει τη δική του θεωρία: Για μερικούς φταίει το μνημόνιο, για άλλους τα δυο άκρα, για κάποιους η έλλειψη κεντροαριστεράς –υπάρχουν ακόμα και κάποιοι που πιστεύουν στις διεθνείς συνωμοσίες.

Το πρόβλημα δεν είναι οι διαφορετικές απόψεις ή το πόσο ακραίες ακούγονται. Το πρόβλημα είναι η διστακτικότητα εστίασης σε συγκεκριμένα προβλήματα και σύνθεσης από τα πολιτικά κόμματα. Και το ακόμα μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι η κατάσταση έχει μεταβληθεί σε σημείο ισορροπίας, όπου τα κόμματα απαγγέλλουν μονολόγους και οι υποστηριχτές τους τα επικροτούν. Ένα μόνο πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το πόσον καιρό πήρε η υιοθέτηση μιας κοινής στάσης απέναντι στις θεσμικές απειλές της Χρυσής Αυγής, ακόμα και μετά τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα. Αντί για μια κοινή πολιτική αναλώνονταν σε συγκρούσεις περί θεωρίας των δυο άκρων.

Πώς μπορεί να αλλάξει η κατάσταση; Πολλοί απευθύνονται στα κόμματα με συμβουλές να μετακινηθούν δεξιά ή αριστερά, να καλύψουν ή να αγνοήσουν το κέντρο κλπ. Εγώ, αντί να μοιράσω συμβουλές, θα περιγράψω τα αποτελέσματα ενός κομβικού θεσμού μιας δημοκρατίας, του εκλογικού συστήματος.

Για τον εκλογικό νόμο υπάρχουν διάφορα αιτήματα, που μπορεί να βοηθήσουν την κατάσταση ή όχι, όμως δεν φαίνεται να μπορούν να υιοθετηθούν (απλή αναλογική, διαίρεση της Β’ Αθηνών κλπ).  Όλα αυτά τα θεσμικά μέσα παραπετούν το λαό στο περιθώριο, ενώ αυτός θα έπρεπε να είναι ο πρώτος στόχος. Να φτιάξουμε ένα εκλογικό σύστημα που επιβάλλει τον πολιτικό διάλογο. Αυτό είναι το ζητούμενο.

Επ’ αυτού θ’ ανατρέξουμε στα ευρήματα της πολιτικής επιστήμης. Για παράδειγμα ο Duverger μας δίδαξε ότι το πλειοψηφικό σύστημα δημιουργεί δικομματισμό, ενώ η αναλογική πολυκομματισμό. Έτσι χτίσαμε το δικό μας σύστημα που με το δώρο των 50 εδρών στο πρώτο κόμμα δημιουργεί έναν ιδιότυπο δικομματισμό, με πολλά μικρότερα κόμματα.

Ένα άλλο εύρημα προέρχεται από τον Gary Cox[i] που ασχολείται με το ερώτημα αν το εκλογικό σύστημα δημιουργεί κεντρομόλες (συνεργασία) ή φυγόκεντρες (πόλωση) δυνάμεις. Εκείνο που έχει βρει είναι ότι σε αναλογικά συστήματα, όταν ο πολιτικός ανταγωνισμός έχει μόνο μια διάσταση (δεξιά-αριστερά) τότε σε περίπτωση που ο αριθμός των κομμάτων είναι τουλάχιστον διπλάσιος από τον αριθμό ψήφων του εκλογέα, τα κόμματα διασπείρονται ιδεολογικά κατά μήκος ολόκληρου του πολιτικού άξονα (Cox 1990. Θεώρημα 4b, σελ. 921).

Θα κάνω δυο σχόλια. Πρώτον ότι η παραδοχή πως ο πολιτικός χώρος είναι μονοδιάστατος, παρότι συνήθης στη βιβλιογραφία και αναγκαία για τα συμπεράσματα, είναι περιοριστική. Όμως, εμπειρικές αναλύσεις, όπως του Sartori, καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι χώρες με περισσότερα από 6 κόμματα έχουν πολωμένο (polarized) πλουραλισμό, ενώ χώρες με 5 ή λιγότερα κόμματα έχουν ήπιο (moderate) πλουραλισμό. Άρα, θεωρητικές και εμπειρικές αναλύσεις συγκλίνουν επί του θέματος.

Δεύτερον ότι ο Cox μας δείχνει το δρόμο μετάβασης από ένα πολωτικό εκλογικό σύστημα σε ένα κεντρομόλο. Αφού η Ελλάδα έχει 6 κόμματα, αυξάνοντας τον αριθμό ψήφων του κάθε πολίτη από 1 σε 3 (ή παραπάνω) μετατρέπουμε το εκλογικό σύστημα σε κεντρομόλο.

Θα προσπαθήσω να εξηγήσω αυτή τη διαπίστωση. Αν ο κάθε πολίτης έχει στη διάθεσή του 3 ψήφους, αν δηλαδή μπορεί να ρίξει στην κάλπη ένα, δυο, ή τρία ψηφοδέλτια, τότε, για να εξασκήσει αυτή τη δυνατότητα, θα πρέπει να προσέχει το λόγο περισσότερων κομμάτων. Και το πιο σημαντικό: τα κόμματα από την πλευρά τους θα ενδιαφέρονται όχι μόνο για τις ψήφους των οπαδών τους, αλλά και για τους υπόλοιπους. Θ’ αρχίσουν δηλαδή έναν ουσιαστικό διάλογο –και όχι γιατί το συνεβούλευσε κάποιος αυτόκλητος διανοούμενος, αλλά γιατί είναι προς το δικό τους συμφέρον.

Αυτή η πρόταση μπορεί να προκαλέσει πολλές ενστάσεις. Ας τις δούμε εδώ. Καταρχήν, τι θα γίνει αν οι ψηφοφόροι ψηφίζουν μόνο το «δικό τους» κόμμα; Μια τέτοια επιλογή, λοιπόν, είναι ενάντια στα συμφέροντά τους γιατί μειώνει το βάρος της ψήφου τους (στο 1/3). Πώς θα μετρώνται αυτές οι ψήφοι; Μπορούν να μετρηθούν είτε κατά προτεραιότητα (πρώτο, δεύτερο, τρίτο κόμμα), είτε ισοδύναμα. Τα αποτελέσματα δεν αλλάζουν πολύ. Τί θα γίνει με τους σταυρούς προτίμησης; Μπορούν να διατηρηθούν ή να καταργηθούν χωρίς αλλαγή αποτελεσμάτων. Αν διατηρηθούν μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τους εκλογείς σαν ένας ακόμα λόγος για τις επιλογές τους. Ένας δεξιός ψηφοφόρος μπορεί να θαυμάζει κάποιον κεντρώο ή αριστερό βουλευτή της περιφέρειάς του και με αυτό το σύστημα μπορεί να τον ψηφίσει κι αυτόν και το κόμμα του. Αντίστοιχα, τα κόμματα θα πρέπει να διαλέγουν υποψηφίους που μπορούν να προσελκύουν ψήφους πέρα από το στενά κομματικό χώρο. Τι θα γίνει με τις 50 έδρες-δώρο του εκλογικού νόμου; Ούτε κι αυτό έχει μεγάλη σημασία, γιατί το βασικό αίτημα εδώ είναι η αλλαγή νοοτροπίας που το σύστημα επιφέρει σε ψηφοφόρους και κόμματα. Και οι μεγάλες εκλογικές περιφέρειες; Καλό θα ήταν να μικρύνουν, αλλά αν υπάρχουν αντιρρήσεις μπορούμε κι αυτές να τις αφήσουμε γι’ αργότερα.

Μπορεί να ρωτήσει κάποιος: Μα, υπάρχουν τέτοια συστήματα; Στην εκλογική ορολογία η ανάμειξη υποψηφίων από διαφορετικές λίστες λέγεται panachage. Και, ναι, υπάρχουν τέτοια συστήματα στην Ελβετία, το Λουξεμβούργο, την Ιρλανδία, τη Μάλτα κα. Και στην ιστορία μας υπάρχει (1864-1920) το σύστημα εκλογών υποφηφίων με σφαιρίδια σε άσπρη η μαύρη κάλπη (εξ ου και η έκφραση «τον μαύρισα»).

Το κύριο πολιτικό αποτέλεσμα ενός τριψηφικού εκλογικού συστήματος είναι ότι θα επικεντρώσει τον πολιτικό διάλογο στα υπάρχοντα προβλήματα. Είναι σχεδιασμένο να επιφέρει τις λιγότερες αλλαγές πάνω στον ισχύοντα εκλογικό νόμο, κάνοντάς το πιο εύκολο να υιοθετηθεί άμεσα, εν αντιθέσει με τη μείωση των εδρών του «δώρου». Γι’ αυτό θα πρέπει να συζητηθεί να το ενσωματώσουν πολιτικές δυνάμεις και τελικά ν’ αποφασίσουμε να δώσουμε τρεις ψήφους στο λαό.

ΥΓ. Οι αναγνώστες που θέλουν να δουν πώς λειτουργεί το εκλογικό σύστημα με τρεις ψήφους μπορούν να κοιτάξουν στην ιστοσελίδα αυτή και να φτιάξουν τα δικά τους σενάρια.

Ο κ. Γιώργος Τσεμπελής είναι καθηγητής της Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Anatol Rapoport  στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν (ΗΠΑ).

Το παρόν είναι μια εκτενέστερη εκδοχή του κειμένου του Γ. Τσεμπελή 
που δημοσιευθηκε στην Καθημερινή.

[i] Cox, Gary W. “Centripetal and Centrifugal Incentives in Electoral Systems.” American Journal of Political Science, Vol. 34, No. 4, November 1990, pp. 903-935.